اعلام انسانی دیوان ناصرخسرو

ناصرخسرو از شاعران بزرگ قرن پنجم هجری است. وی علاوه بر شعر، در علم و حکمت و دین نیز صاحب نظر است و آثار ارزشمندی به نثر از وی به جا مانده است. ناصرخسرو در چهل سالگی دچار انقلاب روحی شد. عزم سفر کعبه کرد و در این سفر هفت ساله از سرزمینهای مختلف دیدن کرد و با افراد و گروههای متعددی آشنا شد . در اقامت سه ساله اش در مصر ، مذهب اسماعیلی اختیار کرد و از سوی خلیفه فاطمی مصر به عنوان حجت زمین خراسان برگزیده شد. وی پس از بازگشت به زادگاه خود، بلخ به تبلیغ مذهب اسماعیلی پرداخت و چون با مخالفت علمای سنی مذهب و عامه مردم مواجه شد ، به منطقه کوهستانی یمگان پناه برد و تا پایان عمر-یعنی سال 481 هجری -در آنجا ماند و به سرودن اشعار ، تالیف آثار و تبلیغ مذهب اسماعیلی اشتغال داشت.ناصرخسرو ، شاعر ، متکلم، جهانگرد، واعظ و مبلغ مذهب اسماعیلی بود و برخلاف شاعران زمان خویش به مال و منال جهان توجهی نداشت و شعر خود را در خدمت دین و فکر قرار داد. دیوان اشعار او مجموعه ای است از مضامین قرآنی ، احادیث نبوی، عقاید مذهبی، مباحث کلامی و فلسفی، اخلاق ، زهد ، انتقاد از شاهان و امیران فاسد و عالمان دین فروش ، مدح پیامبر و خاندانش و خلیفه فاطمی مصر و گاه گاه وصف طبیعت. طبیعی است که چنین شاعری، نامهای تاریخی را از راه تفنن به کار نمی برد.وی برای انتقاد، تبلیغ، تائید یا رد کردن اعتقادات بعضی افراد و فرقه ها و همچنین مضمون آفرینی و ایجاد صور خیال شعری، تبیین مفاهیم، اثبات ادعا و مدح و ... از نامهای تاریخی بهره گرفته است. بجز سلسه ها، ادیان و مذاهب، اقوام و فرقه ها، کتابها، بتها و امثال آنها، مجموعا از دوازده طبقه ازافراد نام برده است: پیامبران ، امامان، خلفا، صحابه، پیشوایان اهل سنت، زاهدان، پادشاهان و امیران، قهرمانان اسطوره ای و تاریخی، دانشمندان و حکما، شاعران، سرکشان و گمراهان و دلدادگان مشهور. همچنین اسم بعضی از امیران معروف یا نامهای معمولی را به صورت اسم مبهم به کار برده است.